Installation guide (Türkçe)

Çeviri Durumu: Bu makale, Installation guide makalesinin çevirisidir. Son çeviri tarihi: 2022-05-16. Eğer makalenin İngilizce sürümünde değişiklik yapılmış ise çevirinin senkronize edilmesine yardımcı olabilirsiniz. Ayrıca çevirmen ekibimize katılmak için Telegram grubumuzu ziyaret edebilirsiniz.

Bu doküman, Arch Linux'u resmî kurulum kalıbı ile, tercih ettiğiniz kurulum aracından (genellikle bir USB disk) yüklemenize yardımcı olacak bir rehberdir. Kurulum ortamı canlı sistem şeklindedir ve erişebilmek için kurulum diskini cihazınıza bağlayıp, cihazınızı bu ortamda önyüklemeniz gerekmektedir. Canlı sistem Arch Linux'u erişilebilirlik ayarları ile kurma sayfasında açıklandığı üzere erişilebilirlik seçenekleri sunmaktadır. Başkaca kurulum yöntemleri için Kategori: Yükleme süreci sayfasına göz atın.

Kurulumdan önce SSS sayfasına bakmanız tavsiye edilir. Bu dokümanda kullanılan ortak standartlar hakkında bilgi edinmek için Yardım:Okuma yönergeleri sayfasını ziyaret edebilirsiniz. Bilhassa italik biçimde yazılmış yer tutucular kullanıcı tarafından elle değiştirilmelidir.

Daha ayrıntılı yönergeler için ilgili ArchWiki makalelerine ve çeşitli programların kullanım kılavuzlarına (man page) göz atabilir, etkileşimli yardım için IRC kanalı (İngilizce) ve forumlardan (İngilizce) yararlanabilirsiniz.

Arch Linux, x86_64 uyumlu, 512 MiB belleğe sahip her cihazda çalışabilmelidir ancak canlı sistemi önyükleyebilmek için daha fazla belleğe ihtiyaç duyulur.[1] Temel bir kurulum diskte 2 GiB'dan az yer kaplamalıdır. Kurulum, uzak depolardan paketler indirmeyi gerektireceği için bu süreçte internet bağlantınızın olduğu varsayılır.

Kurulum öncesi

Kurulum kalıbı edinme

Download sayfasından, önyüklemeyi nasıl yapmak istediğinize göre ISO dosyasını veya Netboot kalıbını edinin. Ayrıca aynı sayfadan ilgili GnuPG imzasını da edinmeyi unutmayın, bir sonraki aşama için bu imzaya ihtiyacınız olacaktır.

İmzayı doğrulama

İndirdiğiniz kalıbı kullanmadan önce doğrulamanız tavsiye edilir. Özellikle zararlı imajlar sunacak şekilde müdahale edilme tehlikesi barındıran HTTP yansımalarından indirilen dosyaları kullanmadan önce imza doğrulaması önemlidir.

Sisteminizde GnuPG yüklü ise PGP imzasını ISO'nun bulunduğu dizine indirip (Download sayfasında Checksumsın altında) şu komut ile doğrulayın:

$ gpg --keyserver-options auto-key-retrieve --verify archlinux-sürüm-x86_64.iso.sig

Veya süregelen bir Arch Linux kurulumundayken şu komutu çalıştırın:

$ pacman-key -v archlinux-sürüm-x86_64.iso.sig

Not:

• İmzanın kendisi archlinux.org yerine yansıma bir siteden indirilmişse kötü amaçlarla değiştirilmiş olabilir. Bu durumda imzayı çözmek için kullanılan kamusal anahtarın (public key) başka güvenilir bir anahtar tarafından imzalandığına emin olun. gpg komutu kamusal anahtar parmak izinin çıktısını verecektir.
• İmzanın geçerliliğini onaylamanın bir başka yolu ise kamusal anahtar parmak izi ile Arch Linux geliştiricilerinden ISO'yu imzalayan kişinin anahtar parmak izinin aynı olduğunu doğrulamaktır. Kamusal anahtar işlemi hakkında daha fazla bilgi edinmek için Wikipedia:tr:Açık anahtarlı şifreleme makalesine göz atın.

Kurulum diski hazırlama

Kurulum kalıbı hedef cihaza bir USB disk, optik disk veya ağ üzerinden PXE ile sağlanabilir: ilgili makaleleri takip edip tercih ettiğiniz kalıp ile kendinize bir kurulum diski hazırlayabilirsiniz.

Canlı ortamda önyükleme

Not: Arch Linux kurulum kalıpları Secure Boot'u desteklemez. Kurulum ortamında önyükleyebilmek için Secure Boot'u devre dışı bırakmanız gerekir. Eğer isterseniz kurulumdan sonra Secure Boot'u tekrar aktif hâle getirebilirsiniz.

1. BIOS/UEFI üzerinden Arch Linux kurulum ortamını barındıran önyükleme aygıtını seçin. Önyükleme menüsüne genellikle POST safhasında, açılış ekranında belirtilen tuşa (Örneğin F2 veya Del) basarak ulaşılabilir. Detaylar için anakartınızın kullanma kılavuzuna başvurun.
2. Kurulumun önyükleme menüsü açıldığında "Arch Linux kurulum ortamı"nı seçin ve Enter'a tıklayıp ana kurulum ortamına girin.
   İpucu: Kurulum kalıbı UEFI modunda iken systemd-boot, BIOS modunda iken syslinux kullanır.
   Önyükleme parametrelerinin listesi için README.bootparams dosyasına bakın.
3. Bu adımların sonunda ilk sanal uçbirim ekranına tam yetkili kullanıcı olarak giriş yapmış olacaksınız ve sizi Zsh kabuğu karşılayacak.

Farklı bir uçbirime geçmek için—örneğin, bu rehberi kurulum süresince Lynx'te görüntülemek için—Alt+yön tuşu kısayolunu kullanın. Yapılandırma dosyalarını düzenlemek için, mcedit(1), nano ve vim kullanılabilir durumdadır. Kurulum ortamına dahil edilmiş paketlerin listesi için packages.x86_64 sayfasına bakın.

Klavye düzenini ayarlama

Varsayılan uçbirim tuşeşlemi İngilizce (ABD)'dir. Kullanılabilir düzenler şu komut ile listelenebilir:

# ls /usr/share/kbd/keymaps/**/*.map.gz

Düzeni değiştirmek için loadkeys(1) komutuna ilgili dosya ismini, dizin ve dosya uzantısını dahil etmeden girin. Örneğin, Türkçe Q klavye düzenine ayarlamak için:

# loadkeys trq

Veya Türkçe F klavye için:

# loadkeys trf

Uçbirim fontları /usr/share/kbd/consolefonts/ dizininde bulunur, tercih ettiğiniz fonta ayarlamak için setfont(8) komutunu kullanabilirsiniz.

Önyükleme modunu doğrulama

Önyükleme modunu doğrulamak için efivars dizinini listeleyin:

# ls /sys/firmware/efi/efivars

Eğer komut, dizini hatasız biçimde gösteriyor ise sistem UEFI modda önyüklenmiş demektir. Eğer dizin bulunmuyorsa, sistem BIOS (veya CSM modunda) önyüklenmiş olabilir. Eğer sistem istediğiniz modda önyüklenmemiş ise anakartınızın kullanma kılavuzuna başvurun.

İnternete bağlanma

Canlı ortamda bir internet bağlantısı sağlamak için şu adımları takip edin:

• Kullanacağınız ağ arayüzünün listelenmiş ve etkin olduğunu doğrulayın, örneğin ip-link(8) aracılığıyla:

  # ip link

• Kablosuz ağa veya WAN'a bağlanmadan önce ilgili kartın rfkill ile bloke edilmediğinden emin olun.
• Ağa bağlanın:
  • Ethernet—kabloyu takın.
  • Wi-Fi—iwctl'yi kullanarak kablosuz ağa bağlanın.
  • Mobil genişbant modemi—mmcli'yi kullanarak mobil ağa bağlanın.
• Ağ bağlantınızı yapılandırın:
  • DHCP: (systemd-networkd ve systemd-resolved tarafından sağlanan) dinamik IP adresi ve DNS sunucusu atamaları; ethernet, WLAN ve WWAN ağ arayüzleri için hiçbir ayarlamaya gerek duymadan çalışıyor olmalıdır.
  • Statik IP adresi: Network configuration#Static IP address sayfasını takip edin.
• Bağlantınız test etmek için ping komutunu kullanabilirsiniz:

  # ping archlinux.org

Not: Kurulum kalıbında systemd-networkd, systemd-resolved, iwd ve ModemManager önceden yapılandırılmış hâldedir ancak sistemi kurduğunuzda yapılandırmaları kendiniz yapmanız gerekecektir

Sistem saatini güncelleme

timedatectl(1)'yi kullanarak sistem saatinin doğruluğunu temin edin:

# timedatectl set-ntp true

Ayrıca bu servisin durumunu kontrol etmek için, timedatectl status komutunu kullanabilirsiniz.

Disk bölümlendirmesi

Canlı sistem tarafından algılandıktan sonra diskler, /dev/sda, /dev/nvme0n1 veya /dev/mmcblk0 gibi bir blok aygıta atanır. Bu cihazları tanımlamak için, lsblk veya aşağıdaki fdisk komutunu kullanın.

# fdisk -l

rom, loop veya airoot şeklinde olan bölümler görmezden gelinebilir.

Aşağıda belirtilen disk bölümleri seçtiğiniz herhangi bir blok aygıt için zorunlu bölümlerdir:

• Kök dizin için bir bölüm /.
• UEFI modda önyükleyebilmek için: bir EFI sistem bölümü.

LVM, sistem şifrelemesi veya RAID için yığın blok cihazı oluşturmak istiyorsanız bu aşamada yapmalısınız.

fdisk veya parted kullanarak bölümlendirme tablosunu ayarlayın. Örneğin:

# fdisk /dev/bölümlendirilecek_disk

Not:

• Eğer disk gözükmüyorsa, disk denetleyicisinin RAID modunda olmadığından emin olun.
• Eğer önyükleyeceğiniz disk hâlihazırda bir EFI sistem bölümü barındırıyorsa yeni bir tane oluşturmayın ve bulunanı kullanın.
• Swap alanı, destekleyen dosya sistemlerinde swap dosyası şeklinde de ayarlanabilir.

Örnek düzenler

UEFI ile GPT

Bağlama noktası	Bölüm	Bölüm tipi	Önerilen boyut
/mnt/boot1	/dev/efi_sistem_bölümü	EFI sistem bölümü	En az 300 MiB
[SWAP]	/dev/swap_bölümü	Linux swap	512 MiB'den fazla
/mnt	/dev/kök_bölümü	Linux x86-64 kök dizini (/)	Cihazdan geriye kalan tüm alan

1. EFI bölümünü /mnt/efi gibi farklı bağlantı noktalarına da bağlayabilirsiniz. Ancak kullanacağınız önyükleyicinin sistem çekirdeği ve initramfs imajlarını kök dizininden yükleyebilmesi gerekir.

MBR ile BIOS

Bağlantı noktası	Bölüm	Bölüm tipi	Önerilen boyut
[SWAP]	/dev/swap_bölümü	Linux swap	512 MiB'tan fazla
/mnt	/dev/kök_bölümü	Linux	Cihazdan geriye kalan tüm alan

Örnek bölümlendirme düzenlerini inceleyip nasıl bir düzen oluşturmanız gerektiği hakkında ipucu alabilirsiniz.

Bölüm biçimlendirme

Bölümler oluşturulduktan sonra, oluşturulmuş her yeni bölüm uygun dosya sistemi ile biçimlendirilmelidir. Konu hakkında File systems#Create a file system sayfasında daha fazla detaya ulaşabilirsiniz.

Örneğin, /dev/kök_bölümü bölümünde Ext4 dosya sistemi oluşturmak için şu komutu çalıştırın:

# mkfs.ext4 /dev/kök_bölümü

Eğer swap için bir bölüm oluşturmuşsanız mkswap(8) ile hazır hâle getirin:

# mkswap /dev/swap_bölümü

Not: Yığın blok cihazları için /dev/*_bölümü şeklinde belirtilen kısımları uygun blok cihaz yolu ile değiştirin

Eğer bir EFI sistem bölümü oluşturmuşsanız mkfs.fat(8) aracını kullanarak FAT32 şeklinde biçimlendirin.

Uyarı: EFI bölümünü sadece bölümlendirme aşamasındayken oluşturmuşsanız biçimlendirin. Eğer diskte öncesinde hâlihazırda bir EFI sistem bölümü bulunuyordu ise, bu bölümü yeniden biçimlendirmek bilgisayarda bulunan diğer işletim sistemlerinin önyükleyicilerinin bozulması ile sonuçlanacaktır.

# mkfs.fat -F 32 /dev/efi_sistem_bölümü

Dosya sistemlerini bağlama

Kök dizinini /mnt'a bağlayın. Örneğin, kök disk bölümü /dev/kök_bölümü ise:

# mount /dev/kök_bölümü /mnt

Geriye kalan bağlama noktalarını oluşturun ve ilgili bölümlere bağlayın. (/mnt/efi gibi)

Tip: mount(8) komutunu --mkdir ile çalıştırarak ilgili bağlantı noktasının bağlama sırasında oluşmasını sağlayabilirsiniz. Alternatif olarak mkdir(1) ile öncesinden bağlantı bölümünü oluşturabilirsiniz.

UEFI sistemler için, EFI sistem bölümünü bağlayın:

# mount --mkdir /dev/efi_sistem_bölümü /mnt/boot

Eğer bir swap bölümü oluşturmuşsanız swapon(8) ile etkinleştirin:

# swapon /dev/swap_bölümü

Rehberin sonraki aşamalarında genfstab(8), bağlanmış dosya sistemlerini ve swap alanını algılayacaktır.

Kurulum

Yansıma bağlantıları seçme

İndirilecek olan paketler yansıma sunuculardan indirilmelidir, bu sunucular /etc/pacman.d/mirrorlist dosyası tarafından belirlenir. Canlı sistemde, internete bağlandıktan sonra reflector, yansımaların listesini en yeni 20 senkronize HTTPS yansımasını indirme hızına göre sıralayıp bu sıraya göre günceller.

Listede bir yansımanın yukarılara yerleştirilmiş olması, ona bir paketin indirilmesi sırasında verilecek önceliği ifade eder. Listenin doğruluğundan emin olmak için incelemek isteyebilirsiniz. Eğer listede sıkıntılar olduğunu düşünüyorsanız dosyayı gereğince düzenleyebilirsiniz.

Bu yansımalar dosyası, sonrasında pacstrap ile yeni yükleyeceğiniz sisteme kopyalanacağı için doğru bir şekilde düzenlemek önemlidir.

Temel paketleri yükleme

base paketini, Linux çekirdeğini ve yaygın donanımlar için donanım yazılımlarını pacstrap(8) betiği ile yükleyin:

# pacstrap /mnt base linux linux-firmware

İpucu:

• İstediğiniz sistem çekirdeği tercihinize göre linux paketi yerine başka bir çekirdek paketini seçebilirsiniz. Veya eğer konteyner (sanallaştırma) içine kurulum yapıyorsanız çekirdek yüklemeyebilirsiniz.
• Sanal makineye veya konteynera kurulum yaparken donanım yazılımlarını indirmeyebilirsiniz

base, canlı kurulum ortamındaki tüm araçları barındırmaz, bu yüzden tümüyle işlevsel temel bir sistem için başkaca paketler de gerekli olabilir. Bilhassa şunları indirmeniz gerekebilir:

• sistemde kullanılacak dosya sistemlerinin yönetimi için gerekecek kullanıcı-alanı (userspace) araçları
• RAID veya LVM bölümlerine erişim için gerekli araçlar
• linux-firmware'e dahil edilmemiş özel donanım yazılımları (örn. ses kartları için sof-firmware)
• ağ yapılandırması için gerekli araçlar (ör. bir ağ yöneticisi (network manager) veya bir DHCP istemcisi)
• bir metin düzenleyicisi,
• man ve info sayfalarındaki dokümanlara ulaşabilmek için gerekli paketler: man-db, man-pages ve texinfo.

Başka paketleri veya paket gruplarını indirmek için pacstrap komutuna istediğiniz paketlerin isimlerini, her paket arasında boşluk bırakarak ekleyin. Veya yeni sisteme chroot girişi yaptıktan sonra pacman ile de indirebilirsiniz. Nelerin gerekli olabileceği konusunda bir fikir edinmek için canlı sistemde bulunan paketlerin listesi packages.x86_64'de sıralanmıştır.

Fstab

Bir fstab dosyası oluşturun (UUIDleri veya etiketleri tanımlamak için -U veya -L bayraklarını kullanın)

# genfstab -U /mnt >> /mnt/etc/fstab

Oluşturmuş olduğunuz /mnt/etc/fstab dosyasını kontrol edin ve bir hata söz konusu ise tercih ettiğiniz metin editörü ile düzenleyin.

Yeni sisteme giriş (Chroot)

Yeni sistemin köküne geçiş yapın:

# arch-chroot /mnt

Zaman dilimi

Zaman dilimini ayarlayın:

# ln -sf /usr/share/zoneinfo/Europe/Istanbul /etc/localtime

/etc/adjtime dosyasını oluşturmak için hwclock(8) komutunu çalıştırın:

# hwclock --systohc

Bu komut donanım saatinizin UTC yani Eşgüdümlü Evrensel Zaman'a ayarlı olduğunu varsayar. Detaylar için System time#Time standard sayfasına bakabilirsiniz.

Yerelleştirme

Tercih ettiğiniz düzenleyici ile /etc/locale.gen dosyasını açın. tr_TR.UTF-8 UTF-8 ve diğer ihtiyaç duyacağınız yerel bölge ifadelerinin yorum karakterini (# sembolü) silin. Ardından sistem yerellik ayarlarını şu komut ile oluşturun:

# locale-gen

locale.conf(5) dosyasını oluşturun ve LANG değişkenini gereğince ayarlayın:

/etc/locale.conf

LANG=tr_TR.UTF-8

Klavye düzenini ayarlamışsanız, vconsole.conf(5) dosyasını düzenleyerek bu ayarı kalıcı hâle getirin:

/etc/vconsole.conf

KEYMAP=trq

Ağ yapılandırması

hostname doyasını oluşturup bilgisayar adını ayarlayın:

/etc/hostname

bilgisayar_adi

Yeni kurmuş olduğunuz ortam için ağ ayarlarını tamamlayın. Örneğin eğer pacstrap sırasında yüklememişseniz uygun ağ yönetim yazılımlarını yükleyebilirsiniz.

Initramfs

Yeni initramfs oluşturmak genellikle gerekli değildir çünkü pacstrap ile sistem çekirdeği yüklenirken mkinitcpio çalıştırılır ve initramfs oluşturulur.

Sisteminiz LVM, sistem şifrelemesi ve RAID içeriyor ise, mkinitcpio.conf(5) dosyasını düzenleyin ve initramfs imajını tekrar oluşturun:

# mkinitcpio -P

Kök şifresi

Kök kullanıcı şifresini ayarlayın:

# passwd

Önyükleyici

Linux ile uyumlu bir önyükleyici seçip kurun. Ek olarak işlemciniz AMD veya Intel ise mikrokod güncellemelerini aktif hâle getirin.

Yeniden başlatma

Chroot ortamından exit komutu ile veya Ctrl+d tuşlarına basarak çıkın.

Tercihen tüm disk bölümlerinin bağlantısını, umount -R /mnt komutu ile kesebilirsiniz. Bu şekilde hâlen "meşgul" bir disk bölümü varsa haberdar olabilir ve fuser(1) ile sebebini saptayabilirsiniz.

Son olarak bilgisayarınızı reboot komutu ile yeniden başlatın: canlı sisteme bağlı kalmış bir disk bölümü varsa bağlantısı systemd tarafından otomatik olarak kesilecektir. Kurulum diskini çıkarmayı unutmayın, ve ardından yeni sisteminize kök kullanıcısı olarak giriş yapın.

Kurulum sonrası

Sistem yönetimi için yönergeleri ve kurulum sonrası yapılması gerekenler için hazırlanmış öğreticileri Genel öneriler sayfasında bulabilirsiniz. (Çizgesel (Graphical) kullanıcı arabirimi (GUI) ayarlamak, sınırlı yetkiye sahip kullanıcı oluşturmak gibi)

İlgilenebileceğiniz uygulamaların listesi için Uygulamalar listesi'ne göz atın.